Pages

Tuesday, May 29, 2012

सौमित्र ( किशोर कदम )
आईला वाटत असेल की सकाळी रिकामाच तर बाहेर पडतो हातांसोबत ,
पण कुठलं ओझ घेउन परततो हा रोज रात्री?
आईला वाटत असेल कुणास ठाउक काय करतो, कुठे असतो दिवसभर?
काय काय भरून नेतो जाते वेळी?
पुस्तक, पेन, कोरे कागद, न्यापकिन, पेस्ट, टूथब्रश, औषध कुठली,
परवा तर अंडरवेअर भरून घेतली बॅगेत त्याने जणू तो परतणारच नाहीये रात्री घरी
विचारावं म्हणून पुढे व्हावं तर घाई घाईत काहीतरी शोधायला लागतो 
कधी कधी बाहेर पडून नाक्यावरून परत येतो
उघडतो कपाटं, फोडतो कुलपं, पुस्तकं धुंडाळतो, खीसे चाचपतो उद्विग्नपणे
घरात त्याच काय हरवलय आणि कधी काही कळत नाही
प्रश्न घेउनच बाहेर पडतो तेव्हा हरवलेलं सापडलयं की नाही हेही पुन्हा समजत नाही
कधी तरी अवचीत संध्याकाळीच परततो ,
गप्प, मलूल बसून राहतो, मला पाहतो तेव्हा पाहतो मलाच अस बिलकूल वाटत नाही
काय झालय रे तुला अस विचारावस वाटत पण निसटल्यागत पिंज-यामधून भुर्र दिशी उडून जातो,
जेव्हा परततो, मध्यरात्रीचा प्रहर मंदपणे सरकत असतो त्याच्या माझ्या वयावरून
उपास, तापास, पूजा, अर्चा सांगुन कधी केली नाही
पण हल्ली लाईट घालवून कळोखात हात जोडून काही तरी पुटपुटताना दिसतो
आईला वाटत असेल की सकाळी रिकामाच तर बाहेर पडतो हातां सोबत ,
                                                                                   - सौमित्र ( किशोर कदम )

Monday, May 28, 2012

'नजर' त्याची आणि तिची...

खूप दिवसांनी सलग दोन दिवस सुट्टी मिळाल्याने ती आणि तो महाबळेश्वरला फिरायला गेले होते. दिवसभर दोघांनीही खूप धमाल केली. मक्याची गरम कणसे खाल्ली, घोड्यावर बसले. सुट्टी असल्याने प्रवासी जोडप्यांची चांगलीच गर्दी होती. संध्याकाळ होऊ लागली, तसे सर्वजण 'सनसेट' पाईंटकडे मोक्याची जागा पकडण्यासाठी जाऊ लागले. ही दोघंही चालत चालतंच तिकडे गेली आणि वेळेवर तिथे पोहोचली.
दूरवर दिसणा-या डोंगररांगा आणि त्याच्या पाठीमागे लपण्यासाठी चाललेला तो सोन्याचा गोळा. ती त्या दृश्यामध्ये पूर्ण हरवून गेली. 'किती सुंदर.... मला इथेच कायमचं रहावसं वाटतंय.' निसर्गाच्या त्या रमणीय दर्शनाने ती वेडावून गेली होती. त्याचा हात तिने घट्ट पकडून ठेवला होता आणि शाळेत पाठ केलेली बालकवीची निसर्ग कविता ती त्याला ऐकवत होती. मावळत्या सूर्याने डोंगर शिखराला स्पर्श केला आणि तो हळूहळू खाली जाऊ लागला. त्या अद्भुत दृश्याचा आनंद 'तो' ही घेत आहे ना हे पाहण्यासाठी तिने त्याच्याकडे पाहिले आणि तिचा चांगलाच हिरमोड झाला. त्याचे तिच्या कवितेकडे आणि समोरच्या सूर्याकडेही अजिबात लक्ष नव्हते. 
सूर्यास्त पाहण्यासाठी जमलेल्या गर्दीतल्या तरुण चंद्रीकाना पाहण्यात 'तो' पूर्णपणे तल्लीन झाला होता. तिने त्याला ढोसले, "अरे लक्ष कुठे आहे तुझं ?" तो पटकन त्याच्या तंद्रीतून बाहेर आला. "अगं हे काय, सुर्यास्तच पाहतो आहे मी. किती सुंदर आहे नाही ?" "कोण ?" तिनं फणका-यानेच विचारले. 


असे का घडते ?

        ब-याच पुरुषांची नजर स्त्री सौंदर्याचा नकळत वेध घेत असते. सुंदर स्त्रियांनाही त्याची जाणीव असते आणि त्यांना अशा नजरा खेचून घेणे आवडतेही ! मुलगा वयात येऊ लागला कि त्याला सुंदर मुलींना न्याहाळावे असे वाटू लागते. हा त्याच्या शरीरातील वाढत्या 'टेस्टेस्टेरॉन' या लैंगिक हार्मोनसचा परिणाम असतो आणि हा परिणाम वार्धक्य आले तरी कायम टिकून राहतो.  स्त्रियांना मात्र एखाद्या पुरुषाचे शारीरिक सौंदर्य निरखून पाहावे, असे फारसे वाटत नाही. त्या त्यांच्या आवडत्या व्यक्तीकडे कटाक्ष टाकतात; पण ते तिरपे आणि चोरटे ! त्यामुळेच दोन अनोळखी जोडपी रस्त्यावरून एकमेकासमोरून चालत गेली, तर एका जोडप्यातील दोघांचीही नजर दुस-या जोडप्यातील स्त्रीकडेच जाते. एक स्त्री दुस-या स्त्रीकडे इतकी निरखून पाहते कि तेवढे पुण्यातले पेन्शनरही पाहत नाहीत, हा पुलंचा विनोद सूक्ष्म निरीक्षणावरच आधारलेला आहे. 'ती' दुस-या स्त्रीकडे पाहते; पण तिचं सौंदर्य पाहण्यासाठी नाही. तर तिची साडी किंवा ड्रेस पाहण्यासाठी. त्याच्या दृष्टीने मात्र निसर्गाचा सर्वात सुंदर आविष्कार म्हणजे तरुण स्त्री. त्यातील वैविध्य पाहण्यात तो गुंग होतो. या पाहण्यात वासना किंवा अभिलाषा असेलच असे नाही. तिला मावळता सूर्य दिसतो तशा त्याला तरुण चंद्रिका अधिक सुंदर वाटतात इतकेच !


Sunday, May 27, 2012

सिगरेटच्या धुरामध्ये ही खोकते दुनिया सारी ....!

पाहिजे आहे तसे तु मला विसरुन जा. - अवधूत गुप्ते

बघ माझी आठवण येते का ? बेस्ट मराठी कविता किशोर कदम उर्फ सौमित्र यांची.

गच्चीवरून कशी दिसते ? एकदम मस्त गाणं .......!

मित्राचं लग्नानंतर असंच होतं का ? भ्रम कि वास्तव ?


प्रल्हाद केशव अत्रे उर्फ आचार्य अत्रे

प्रेमाचा गुलकंद
बागेतुनि वा बाजारातुनि कुठुनि तरी 'त्या'ने
गुलाबपुष्पे आणुनि द्यावित 'तिज'ला नियमाने!
कशास सांगू प्रेम तयाचे तिजवरती होते?
तुम्हीच उकला बिंग यातले काय असावे ते!
गुलाब कसले? प्रेमपत्रिका लालगुलाबी त्या!
लाल अक्षरे जणु लिहिलेल्या पाठपोट नुसत्या!
प्रेमदेवता प्रसन्न होई या नैवेद्याने!
प्रेमाचे हे मार्ग गुलाबी जाणति नवतरणे!
कधी न त्याचा ती अवमानी फुलता नजराणा!
परि न सोडला तिने आपुला कधिही मुग्धपणा!
या मौनातच त्यास वाटले अर्थ असे खोल!
तोहि कशाला प्रगत करी मग मनातले बोल!
अशा तर्हेने मास लोटले पुरेपूर सात,
खंड न पडला कधी तयाच्या नाजुक रतिबात!
अखेर थकला! ढळली त्याचि प्रेमतपश्चर्या,
रंग दिसेना खुलावयाचा तिची शांत चर्या!
धडा मनाचा करुनि शेवटी म्हणे तिला, 'देवी!
(दुजी आणखी विशेषणे तो गोंडस तिज लावी.)
'बांधित आलो पूजा मी तुज आजवरी रोज!
तरि न उमगशी अजुनि कसे तू भक्तांचे काज?
गेंद गुलाबी मुसमुसणारे तुला अर्पिलेले
सांग तरी सुंदरी, फुकट का ते सगळे गेले?'
तोच ओरडुनि त्यास म्हणे ती, 'आळ वृथा हा की!
एकही न पाकळी दवडली तुम्ही दिल्यापैकी'
असे बोलूनी त्याच पावली आत जाय रमणी
क्षणात घेउनि ये बाहेरी कसलीशी बरणी!
म्हणे, 'पहा मी यात टाकले ते तुमचे गेंद,
आणि बनविला तुमच्यासाठी इतुका गुलकंद!
कशास डोळे असे फिरविता का आली भोंड?
बोट यातले जरा चाखुनी गोड करा तोंड!'
क्षणैक दिसले तारांगण त्या,-परि शांत झाला!
तसाच बरणी आणि घेउनी खांद्यावरि आला!!
'प्रेमापायी भरला' बोले, 'भुर्दंड न थोडा!
प्रेमलाभ नच! गुलकंद तरी कशास हा दवडा?'
याच औषधावरी पुढे तो कसातरी जगला,
ह्रदय थांबुनी कधीच नातरि तो असता 'खपला'!
तोंड आंबले असेल ज्यांचे प्रेमनिराशेने
'प्रेमाचा गुलकंद' तयांनी चाटुनि हा बघणे!
                                                         - प्र. के. अत्रे
कृष्णाजी केशव दामले उर्फ केशवसुत
तुतारी

एक तुतारी द्या मज आणुनी 
फुंकीन जी मी स्वप्राणाने 
भेदुनी टाकीन सारी गगने 
दीर्घ तिच्या त्या किंकाळीने,
अशी तुतारी द्या मजलागुनि 
जुने जाऊ द्या मरणालागुनि
जाळूनी किंवा पुरुनी टाका
सडत न एका ठायी ठाका
सावध ऐका पुढल्या हाका
खांद्यास चला खांदा भिडवूनी
एक तुतारी द्या मज आणुनी
प्राप्तकाल हा विशाल भूधर 
सुंदर लेणी तयात खोदा
निजनामे त्या वरती नोंदा
बसुनी का वाढविता मेदा
विक्रम काही करा चला तर
हल्ला करण्या ह्या दंभावर,ह्या बंडावर
शुरांनो या त्वरा करा रे
समते चा ध्वज उंच धारा रे
नीती ची द्वाही फिरवा रे
तुतारीच्या या सुरा बरोबर

Saturday, May 26, 2012

त्र्यंबक बापुजी ठोंबरे उर्फ बालकवी
औदुंबर 

ऎल तटावर पैल तटावर हिरवाळी घेऊन

निळासांवळा झरा वाहतो बेटाबेटातुन.

चार घरांचे गांव चिमुकले पैल टेकडीकडे
शेतमळ्यांची दाट लागली हिरवी गरदी पुढे.

पायवाट पांढरी तयांतुनि अडवीतिडवी पडे
हिरव्या कुरणामधुनि चालली काळ्या डोहाकडे.

झांकळुनी जळ गोड काळिमा पसरी लाटांवर
पाय टाकुनी जळांत बसला असला औदुंबर.


                     - बालकवी

कोठुनि येते मला कळेना 

कोठुनि येते मला कळेना
उदासीनता ही हृदयाला 
काय बोचते ते समजेना
हृदयाच्या अंतर्हृदयाला ।। 

येथे नाही तेथे नाही, 
काय पाहिजे मिळावयाला? 
कुणीकडे हा झुकतो वारा? 
हाका मारी जीव कुणाला? 

मुक्या मनाचे मुके बोल हे 
घरे पाडिती पण हृदयाला 
तीव्र वेदना करिती, परि ती 
दिव्य औषधी कसली त्याला !

              - बालकवी
ती फुलराणी 


हिरवे हिरवेगार गालिचे - हरित तृणाच्या मखमालीचे;
त्या सुंदर मखमालीवरती - फुलराणी ही खेळत होती.
गोड निळ्या वातावरणात - अव्याज-मने होती डोलत;
प्रणयचंचला त्या भ्रूलीला - अवगत नव्हत्या कुमारिकेला,
आईच्या मांडीवर बसुनी - झोके घ्यावे, गावी गाणी;
याहुनि ठावे काय तियेला - साध्या भोळ्या फुलराणीला ?

पुरा विनोदी संध्यावात - डोलडोलवी हिरवे शेत;
तोच एकदा हासत आला - चुंबून म्हणे फुलराणीला-
"
छानी माझी सोनुकली ती - कुणाकडे ग पाहत होती ?
कोण बरे त्या संध्येतून - हळुच पाहते डोकावून ?
तो रविकर का गोजिरवाणा - आवडला अमुच्या राणींना ?"
लाजलाजली या वचनांनी - साधी भोळी ती फुलराणी !

आन्दोली संध्येच्या बसुनी - झोके झोके घेते रजनी;
त्या रजनीचे नेत्र विलोल - नभी चमकती ते ग्रहगोल !
जादूटोणा त्यांनी केला - चैन पडेना फुलराणीला;
निजली शेते, निजले रान, - निजले प्राणी थोर लहान.
अजून जागी फुलराणि ही - आज कशी ताळ्यावर नाही ?
लागेना डोळ्याशी डोळा - काय जाहले फुलराणीला ?

या कुंजातुन त्या कुंजातुन - इवल्याश्या या दिवट्या लावुन,
मध्यरात्रिच्या निवान्त समयी - खेळ खेळते वनदेवी ही.
त्या देवीला ओव्या सुंदर - निर्झर गातो; त्या तालावर -
झुलुनि राहिले सगळे रान - स्वप्नसंगमी दंग होउन!
प्रणयचिंतनी विलीनवृत्ति - कुमारिका ही डोलत होती;
डुलता डुलता गुंग होउनी - स्वप्ने पाही मग फुलराणी -

"
कुणी कुणाला आकाशात - प्रणयगायने होते गात;
हळुच मागुनी आले कोण - कुणी कुणा दे चुंबनदान !"
प्रणयखेळ हे पाहुनि चित्ति - विरहार्ता फुलराणी होती;
तो व्योमीच्या प्रेमदेवता - वाऱ्यावरती फिरता फिरता -
हळूच आल्या उतरुन खाली - फुलराणीसह करण्या केली.
परस्परांना खुणवुनि नयनी - त्या वदल्या ही अमुची राणी !

स्वर्गभूमीचा जुळ्वित हात - नाचनाचतो प्रभातवात;
खेळुनि दमल्या त्या ग्रहमाला - हळुहळु लागति लपावयाला
आकाशीची गंभीर शान्ती - मंदमंद ये अवनीवरती;
विरू लागले संशयजाल, - संपत ये विरहाचा काल.
शुभ्र धुक्याचे वस्त्र लेवुनि - हर्षनिर्भरा नटली अवनी;
स्वप्नसंगमी रंगत होती - तरीहि अजुनी फुलराणी ती!

तेजोमय नव मंडप केला, - लख्ख पांढरा दहा दिशाला,
जिकडे तिकडे उधळित मोती - दिव्य वर्हाडी गगनी येती;
लाल सुवर्णी झगे घालुनी - हासत हासत आले कोणी;
कुणी बांधिला गुलाबि फेटा - झकमणारा सुंदर मोठा!
आकाशी चंडोल चालला - हा वाङनिश्चय करावयाला;
हे थाटाचे लग्न कुणाचे - साध्या भोळ्या फुलराणीचे !

गाउ लागले मंगलपाठ - सृष्टीचे गाणारे भाट,
वाजवि सनई मारुतराणा - कोकिळ घे तानावर ताना!
नाचु लागले भारद्वाज, - वाजविती निर्झर पखवाज,
नवरदेव सोनेरी रविकर - नवरी ही फुलराणी सुंदर !
लग्न लागते! सावध सारे! सावध पक्षी ! सावध वारे !
दवमय हा अंतपट फिटला - भेटे रविकर फुलराणीला !

वधूवरांना दिव्य रवांनी, - कुणी गाइली मंगल गाणी;
त्यात कुणीसे गुंफित होते - परस्परांचे प्रेम ! अहा ते !
आणिक तेथिल वनदेवीही - दिव्य आपुल्या उच्छवासाही
लिहीत होत्या वातावरणी - फुलराणीची गोड कहाणी !
गुंतत गुंतत कवि त्या ठायी - स्फुर्तीसह विहराया जाई;
त्याने तर अभिषेकच केला - नवगीतांनी फुलराणीला !


                                  - बालकवी
                 

इंदिरा संत
कुब्जा 
अजून नाही जागी राधा
अजून नाही जागे गोकुळ
अशा अवेळी पैलतीरावर
आज घुमे का पावा मंजुळ
मावळतीवर चंद्र केशरी
पहाटवारा भवती भनभन
अर्ध्या पाण्यामध्ये उभी ती
तिथेच टाकुन अपुले तनमन
विश्वच अवघे ओठ लावून
कुब्जा प्याली तो मुरलीरव
डोळ्यामधुनी थेंब सुखाचे....
हे माझ्यास्तव.... हे माझ्यास्तव

                - इंदिरा संत
नारायण गंगाराम सुर्वे
माझे विद्यापीठ
ना घर होते, ना गणगोत, चालेन तेवढी पायाखालची जमीन होती,
दुकानांचे आडोसे होते; मोफत नगरपालिकेची फुटपाथ खुलीच होती. 


अशा देण्यात आलेल्या उठवळ आयुष्याची उठबस करता करता..
टोपलाखाली माझ्यासह जग झाकीत दररोज अंधार येत जात होता.


मोजलेत सर्व खांब ह्या रस्त्यांचे, वाचली पाठ्यांवरची बाराखडी
व्यवहाराच्या वजाबाकीत पाहिलेतच हातचे राखून कित्येक मारलेले गडी.


हे जातीजातींचे बाटलेले वाडे, वस्त्य, दारावरचे तांबडे नंबरी दिवे
सायंकाळी मध्यभागी असलेल्या चिडियाघराभोवती घोटाळणारे गोंगाटांचे थवे.


अशा तांबलेल्या, भाकरीसाठी करपलेल्या, उदास वांदेवाडीच्या वस्तीत
टांगे येत होते, घोडे लोळण घेत होते, उभा होतो नालीचा खोका सांभाळीत. 


''ले, पकड रस्सी- हां- खेच, डरता है? क्‍या बम्मनका बेटा है रे तू साले
मजदूर है अपन; पकड घोडे कोच हांच यह, वाह रे मेरे छोटे नालवाले.''


याकुब नालबंदवाला हसे, गडगडे. पत्रीवाला घोडा धूळ झटकीत उभा होई
''अपनेको कालाकांडी, तेरेको जलेबी खा.टट म्हणत दुसरा अश्‍व लोळवला जाई.


याकुब मेला दंग्यात, नव्हते नाते; तरीही माझ्या डोळ्याचे पाणी खळले नाही
उचलले प्रेत तेव्हा, टमिलाद- कलमाटच्या गजरात मिसळल्याशिवाय राहिलो नाही.


त्याच दिवशी मनाच्या एका कोऱ्या पानावर लिहिले, टटहे नारायणा
अशा नंग्यांच्या दुनियेत चालायची वाट; लक्षात ठेव सगळ्या खाणाखुणा.''


भेटला हरेक रंगात माणूस, पिता, मित्र, कधी नागवणारा होऊन
रटरटत्या उन्हाच्या डांबरी तव्यावर घेतलेत, पायाचे तळवे होरपळून.


करी का होण जाणे! माणसाइतका समर्थ सृजनात्मा मला भेटलांच नाही
आयुष्य पोथीची उलटली सदतीस पाने; वाटते अजून काही पाहिलेच नाही. 


नाही सापडला खरा माणूस , मीही तरी मला अजून कुठे पुरता सापडलो? 
सदतीस जिने चढून उतरताना, मीही नाही का कैकदा गोंधळून झापडलो?


आयुष्य दिसायलां पुस्तकाच्या कव्हरासारखे गोंडस, गुटगुटीत बाळसेदार.
आत: खाटकाने हारीने मांडवीत सोललेली धडे, असे ओळीवर टांगलेले उच्चार


जीवनाचा अर्थ दरेक सांगीत मिटवीत जातो स्वत:ला स्वत:च्याच कोशात 
पेन्शनरासारखा स्तृमी उजाळीत उगीचच हिंडतो कधी वाळूत कधी रामबागेत 


हे सगळे पाहून आजही वाटते, ''हे नारायणा, आपण कसे हेलकावतच राहिलो.'
चुकचुकतो कधी जीव; वाटते, ह्या युगाच्या हातून नाहकच मारलो गेलो. 


थोडासा रैक्ताला हुकुम करायचा होता, का आवरला म्यानावरचा हात, 
का नाही घेतले झोकवून स्वत:ला, जसे झोकतो फायरमन फावडे इंजिनात.


विचार करतो गतगोष्टींचा, काजळी कुरतडीत जणू जळत राहावा दिवा एक 
उद्‌ध्वस्त नगरात काहीसे हरवलेले शाधीत हिंडावा परतलेला सैनिक.


किती वाचलेत चेहरे, किती अक्षरांचा अर्थ उतरलां मनात 
इथे सत्य एक अनुभव, बाकी हजार ग्रंथराज कोलमडून कोसळतात.


खूप सोयरीक करतो आता ग्रंथांची, वाटते तेही आपणासारखेच बाटगे निघाले
हवे होते थोडे परिचारिकेसम, कांगारासन निर्मितिक्षम. पण दुबळेच निघाले.


जगताना फक्त थोड्याशाच शब्दांवर निभावते; मरताना तेही बापडे दडतील
स्ट्रेचर धरून पोशाखी शब्द रुख्या मनाने आमची तिरडी उचलतील.


वाढले म्हणतात पृथ्वीचे वय, संस्कृतीचेही; परत वयेच वाढत गेली सर्वांची
छान झाले; आम्हीही वाढतो आहोत नकाशावर. गफलत खपवीत जुळाऱ्यांची.


ह्या कथाः कढ आलेल्या भाताने अलगत झाकण उचलावे तसा उचलतात
रात्रभर उबळणाऱ्या अस्थम्यासारख्या अख्खा जीव हल्लक करून सोडतात.


कळले नाहीः तेंव्हा याकूब का मेला? का मणामणाच्या खोड्यात आफ्रीकन कोंडला?
का चंद्राच्या पुढ्यातला एकुलता पोर युद्धाच्या गिधाडाने अल्लद उचलला?


चंद्रा नायकीण; शेजारीण? केसांत कापसाचे पुंजके माळून घराकडे परतणारी
पंखे काढलेल्या केसांवरून कापसाखळीची सोनसरी झुलपावरून झुलणारी


अनपढ. रोजचं विकत घेई पेपर? रोजचं कंदिलाच्या उजेडात वाचायची सक्ती होई
''खडे आसा रे माझो झील, ह्या मेरेर का त्या रे,'' भक्तिभावाने विचारीत जाई.


कितीतरी नकाशांचे कपटे कापून ठेवले होते तिने, जगाचा भूगोल होता जवळ
भिरभिरायची स्टेशनांच्या फलाटावरून, बराकीवरून, मलाच कुशीत ओढी जवळ.


मेली ती; अश्रूंचे दगड झालेत. चटके शांतवून कोडगे झाले आहे मन
बसतो त्यांच्या पायरीवर जाऊन, जसे ऊन. उठताना उठवत नाहीत नाती तोडून.


निळ्या छताखाली नांगरून ठेवल्या होत्या साह्येबांच्या बोटी
दुखत होत्या खलाशांच्या माल चढवून उतरून पाठी.


वरून शिव्यांच्या कचकोल उडे, ''सुव्वर, इंडियन, काले कुत्ते.टट
हसताहसता रुंद होत गोऱ्या मडमांच्या तोंडाचे खलबत्ते


आफ्रिकी चाचा चिडे, थुंके, म्हणे, ''काम नही करेगा.
चिलमीवर काडी पेटवीत मी विचारी, ''चाचा, पेट कैसा भरेगा?''


धुसफुसे तो, पोटऱ्या ताठ होत, भराभरा भरी रेलच्या वाघिणी
एक दिवस काय झाले; त्याच्या डोळ्यांत पेटले विद्रोहाचे पाणी


टरकावले घामेजले खमीस, त्याचा क्रेनवर बावटा फडफडला
अडकवून तिथेच ध्येय माझा गुरू पहिले वाक्‍य बोलला,


''हमारा खून झिंदाबाद!'' वाटले, चाचाने उलथलाच पृथ्वीगोल
खळाळल्या नसानसांत लाटा, कानांनी झेलले उत्थानाचे बोल


अडकवून साखळदंडात सिंह सोजिरांनी बोटीवर चढवला
''बेटा!'' गदगदला कंठ. एक अश्रू खमीसावर तुटून पडला.


कुठे असेल माझा गुरू, कोणत्या खंदकात, का? बंडवाला बंदीशाळेत
अजून आठवतो आफ्रिकन चाचाचा पाठीवरून फिरलेला हात


आता आलोच आहे जगात, वावरतो आहे ह्या उघड्यानागड्या वास्तवात
जगायलाच हवे, आपलेसे करायलाच हवे, कधी दोन घेत, कधी दोन देत.

                                             - नारायण सुर्वे 
वि. वा. शिरवाडकर उर्फ कुसुमाग्रज
कणा

ओळखलंत का सर मला !
पावसात आला कोणी ?


कपडे होते कर्दमलेले, केसावरती पाणी.
क्षणभर बसला नंतर हसला, बोलला वरती पाहून
गंगामाई पाहुनी आली गेली घरट्यात राहून 
माहेरवाशीण पोरीसारखी चार भिंतीत नाचली 
मोकळ्या हाती जाईल कशी 
बायको मात्र वाचली. 
भिंत खचली चूल विझली होते नव्हते नेले 
प्रसाद म्हणुनी पापण्यामध्ये पाणी थोडे ठेवले 
कारभारनीला घेउनी संगे सर आता लढतो आहे
पडकी भिंत बांधतो आहे, चिखल गाळ काढतो आहे.
खिशाकडे हात जाताच हसत हसत उठला 
पैसे नकोत सर मला जरा एकटेपणा वाटला.


मोडून पडला संसार जरी मोडला नाही कणा
पाठी वरती हाथ ठेवून नुसते लढ म्हणा !


                                        - कुसुमाग्रज